Tôi có những đứa con đã lớn, chúng sinh ra trong những ngày đất nước Hòa Bình, công việc ổn định, đã lập gia đình. Những ngày Tết ngày Lễ là những chuyến về, những sum họp ấy có được là vô cùng quý giá. Chúng chỉ nghe kể lại câu chuyện chiến tranh, câu chuyện của ngày 30-4-1975 lịch sử.

Thời gian là hữu hạn, cứ tưởng chỉ là những mùa qua và là những cơn mưa, ngày nắng. Nhưng ký ức 30-4-1975 với tôi là những ngày không thể nào quên.

Đó là những ngày cuối tháng 3-1975, tôi ở nhờ nhà một người bà con trong một con hẻm đường Phan Đình Phùng, Sài Gòn. Khi đó, bản tin chiến sự dồn dập, chủ yếu trên các báo. Thời đó, báo phát hành vào buổi chiều, và do chính những cậu bé bán báo dạo đi len cùng các quán xá để bán. Sài Gòn vẫn náo nhiệt, quán xá vẫn mở và trên các con đường các dòng xe vẫn lao về. Người ta đọc báo và bàn nhau về cuộc chiến, hoặc mở đài BBC, VOA nghe tin tức. Ngoài ra, những thông tin chủ yếu từ đọc báo hoặc truyền miệng.

Tôi nhớ vào buổi sáng 29-4-1975, tôi ngồi ở tầng thượng ngôi nhà mình đang ở. Nhìn thấy trên bầu trời rất nhiều trực thăng bay qua, sau này mới biết đó là trực thăng của Mỹ đến Dinh Độc Lập để đưa người di tản. Ngoài phố, cuộc sống vẫn rộn rịp, xe cộ vẫn lao nhanh.

Ngày 30-4-1975, sau khi Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng, Sài Gòn trở nên khác lạ, dòng người tràn ra đường rất đông. Các cửa hàng đã chuẩn bị sẵn cờ và ảnh của Bác Hồ. Đó là lá cờ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam. Những ngôi nhà phút chốc đã treo cờ.

Những con phố phút chốc trở thành bãi rác, một loại rác đặc biệt như quân trang, quân dụng của những người lính miền Nam rã ngũ bỏ lại, họ đã bỏ lại bộ quần áo lính, ba lô và cả những cầu vai còn cấp bậc… những đống rác hình thành như thế khắp mọi nơi…

Hòa bình, thống nhất đất nước không phải là mỹ từ, không phải phút chốc mà là cả một cuộc chiến với biết bao nhiêu đau thương, mất mát và hy sinh. Sáng 1-5-1975 một số hàng quán vẫn bán, các quán cà-phê vỉa hè vẫn bán. Chỉ khác chăng là không còn báo để đọc. Mãi đến ngày 5-4-1975 tờ Sài Gòn Giải Phóng số đầu tiên phát hành, đội ngũ bán báo dạo đem báo bán rất chạy. Tôi có mua một tờ vào lúc đó. Sáng 1-5 tôi chen theo dòng người đi trên đường Lê Văn Duyệt (nay là đường Cách Mạng Tháng Tám). Con đường đông nghẹt người đi bộ, xe máy phải dắt chứ không chạy được. Rất nhiều người đi để tìm nhau, vừa đi vừa khóc...

Sài Gòn những ngày đầu tháng 5-1975 vẫn lao xao lá trên những hàng cây. Là khi đó tôi về Cư Xá Tự Do ở, mọi người nói về chuyện đi hay ở, nói về chuyện mưu sinh trong tương lai. Rồi một người bạn chở tôi ra Lăng Cha Cả, ở đó mau chóng thành chợ trời bán đủ thứ hàng hóa Mỹ, có khả năng do họ lấy được từ những cơ quan đã bỏ trống. Và khi đó, trên đường Lê Lợi xuất hiện những nơi bán sách cũ, rất nhiều với giá thật rẻ…

50 năm hòa bình, đất nước liền một cõi. Là đi trên chuyến tàu đến Hà Nội vào một ngày mùa thu năm 1995 và sau đó liên tục là những cuộc hành trình. Cõi bờ Việt Nam từ mũi Cà Mau đến Tây Bắc với những thắng tích đẹp xiết bao. Trong chừng ấy năm, tất nhiên là trải qua bao gian khó, đất nước gấm hoa nay lớn mạnh, phát triển không ngừng và lớp trẻ bây giờ lớn lên trong điều kiện tốt nhất.

Cũng trong chừng ấy năm, tôi có những người bạn đã chọn ra đi. Nay tóc đã bạc họ trở về. Bên ly cà-phê của buổi chiều 50 năm, gặp nhau kể chuyện ngày xưa. Họ trở về và ở lại dẫu tuổi xuân đã nhạt. Trở về để nghe tiếng cười trên phố, để chen vào chợ nghe tiếng mời chào, và như sợ không kịp, họ đi khắp đất nước. Đất nước gấm hoa luôn đón nhận những người con tha phương trở lại.

Tạp bút: Khuê Việt Trường